با نهج البلاغه، بيشتر آشنا شويم

با نهج البلاغه، بيشتر آشنا شويم

نهج البلاغه كه نمايانگر گوشه‏ اى از انديشه بلند و آسمانى حضرت على عليه السلام است. از يكهزار سال پيش، به صورت كتاب جاودانه، در اختيار جهان و جهانيان قرار گرفته و دنيا را با تحسين و حيرت روبرو كرده است. اين كتاب، مجموعه‏ يى از گفتارها، پند و اندرزها، نامه‏ ها و نوشته‏ ها، سخنان كوتاه و پر مغز آن امام بزرگوار است، كه توسط دانشمند بر جسته اسلامى،(سيد رضى) در پايان قرن چهارم و آغاز قرن پنجم هجرى، گرد آورى شده است. (سيد رضى) سخنان والا و نوشته ‏هاى بى‏ همتاى امام عليه السلام را، در كتاب نهج ‏البلاغه، به سه بخش اصلى تقسيم كرده كه ترتيب آنها چنين است

1- خطبه‏ ها      2-نامه‏ ها      3- سخنان كوتاه

نوجوانانى كه در ايران انقلابى و اسلامى زندگى مى‏ كنند، بر خلاف نسل هاى گذشته، به خوبى با (خطبه) و معنى آن،آشنا هستند.زيرا يا خود، همراه پدر و مادر و بزرگترهايشان، در نماز جمعه شركت مى‏ كنند و خطبه امام جمعه شهرشان را از نزديك مى‏ شوند .يا بوسيله راديو و تلويزيون، كه خطبه‏ هاى نماز جمعه را پخش مى‏ كنند، با معنى و مفهم خطبه، آشنا شده ‏اند . خطبه، مجموعه گفتارهايى است، كه امام جمعه، براى مسلمانانى كه در نماز جمعه شركت كرده ‏اند، بيان مى‏ كند. در اين گفتارها، مسائل و مطالب گوناگونى مطرح مى‏ شود، تا ضمن آن، آگاهى لازم، به امت مسلمان داده شود: آگاهى‏ هايى در باره توحيد و خداشناسى، اصول عقايد اسلامى، بحث‏ها و مسائل قرآن، فلسفه بعثت پيامبران و مسئله ظهور آخرين امام، و امامت، موضوع امت و امامت و هر مسئله ديگرى كه مطرح ساختن آنها لازم باشد مانند مسائل گوناگون سياسى و اجتماعى كه در جامعه مسلمانان پيش مى ‏آيد. از اين رو، امام جمعه در خطبه‏ هاى خود، پيرامون اينگونه مسائل نيز توضيحات لازم را مى‏ دهد، تا ذهن امت مسلمان نسبت به آنها روشن شود و فريب دشمنان خدا و دين خدا را نخورند. اما بايد دانست كه خطبه‏ هاى امام على عليه‏السلام، مخصوص روزهاى جمعه نبود. بلكه چون در دوران حكومت آن حضرت، نماز تمام روزهاى هفته به صورت جماعت خوانده مى‏شد، هميشه براى ايراد خطبه، فرصت مناسب وجود داشت. امام عليه‏السلام نيز، هر گاه كه مسئله فورى و مهمى پيش مى‏ آمد، كه لازم بود با مسلمانان در ميان گذاشته شود، بر منبر قرار مى‏ گرفت و به ايراد خطبه و روشنگرى ذهن مسلمانان مى ‏پرداخت. خطبه ‏هايى كه در نهج البلاغه گرد آورى شده، تنها 238 خطبه، از صدها خطبه آن حضرت است. با اين حال، بخش خطبه‏ ها، در نهج البلاغه، از دو بخش بعدى كه نامه‏ ها و سخنان كوتاه امام (ع) را در بر دارد، مفصل‏تر و بلندتر است. خطبه‏ هاى نهج البلاغه، بيشتر در موضوع توحيد و خداشناسى، بحث درباره رسالت و معرفى مقام والاى رسول اكرم (ص)، مسائل و مباحث اسلامى و قرآنى، مسائل سياسى و اجتماعى جهان اسلام، و دعوت مسلمانان به سركت در جهاد و استقبال از شهادت در راه خدا و دين خدا بيان شده است.

درباره نامه‏ ها

بخش نامه‏ هاى نهج البلاغه، آثارى را كه از قلم گهربار آن حضرت تراوش كرده است، در بر دارد. و اين آثار، عبارت از نامه‏ هايى است كه امام عليه ‏السلام، پيرامون مسائل و حكومت اسلامى و امت مسلمان، براى دوستان و نزديكان، و حتى براى دشمنان خود نوشته است. همچنين نامه ‏ها و فرمانهايى است كه آن حضرت، براى فرمانداران و استانداران و مسئولان حكومتى امور مسلمانان نوشته، و در هر يك، عالي ترين اصول حكومت و كشوردارى، بهترين راه خدمت به مردم، و بخصوص حفظ حقوق افراد ضعيف و طبقه مستضعف را تعيين كرده، و كاركنان حكومت اسلامى را، به رعايت يكايك اين دستورات، موظف ساخته است. علاوه بر اينها، مكاتبات، و اصولا در تمامى نامه‏ ها و نوشته‏ هاى امام عليه‏السلام، علاوه بر مسائل آن روز، از يك سو، اصول زندگى در پرتو اسلام و در حكومت اسلامى بيان شده، و از سوى ديگر، مسائل تربيتى و اخلاقى و اعتقادى اسلام، و از ديدگاه آن حضرت روشن شده است.

درباره سخنان كوتاه

سومين بخش نهج‏البلاغه، در بردارنده سخنان كوتاه امام عليه‏السلام است كه بيشتر آنها، از يك يا دو جمله فشرده تشكيل شده است.اما همين گفته‏ هاى بسيار كوتاه و يكى دو جمله‏ هايى، كه بين مردم به (كلمات قصار) معروف شده، هر يك دريايى از معنى را در خود جاى داده است.كلمات قصار على عليه‏السلام بيشتر دربردارنده پند و اندرزهاى آن حضرت، و راهنمايى‏ هاى بى‏ نظيرى درباره روش صحيح اعتقادى و تربيت اسلامى است. مطالب عميق و پرمعنايى كه در اين جمله‏ هاى كوتاه وجود دارد، چنان است كه دوست و دشمن،آن را همچون ساير آثار گسترده و مفصل امام (ع)، پس از قرآن كريم و گفتارهاى رسول اكرم (ص)، عالى‏ ترين راهنماى بشر، براى زندگى پاك و سعادت آميز دانسته ‏اند. طورى كه هر كدام از اين سخنان فشرده، صدها درس زندگى و سرمشق انسانيت، و خوب بودن و خوب زيستن، در خود نهفته دارد.

پس از آشنائى مختصر با مطالب سه گانه نهج‏ البلاغه، اكنون بايد گفت كه: نهج ‏البلاغه، علاوه برداشتن مطالب عميق و معانى والا و ارزنده، و مفاهيم انسان ساز خود، از لحاظ طرز نگارش نيز مقام ارجمندى دارد . نثر اين كتاب و شيوه نگارش حضرت، چنان شيوا و دلنشين است، كه در زبان و ادبيات عرب، هرگز نظيرى نداشته و بعدها در طول چند قرن نيز، نظيرى براى آن پيدا نشده است.و از همين رو، براى آن نام نهج‏ البلاغه يعنى ( راه و روش شيوايى گفتار و رسايى كلام ) انتخاب شده است.